تبریز میزبان آیین باشکوه نکوداشت علامه طباطبایی با سخنرانی حجت الاسلام دکتر جوادی آملی

به گزارش خبرنگار مرکز مطالعات و پژوهشهای علم و دین دانشگاه صنعتی تبریز در آیینی باشکوه و با حضور جمعی از اندیشمندان، اساتید دانشگاه، حوزویان و علاقه‌مندان به معارف اسلامی، نشست تخصصی یادبود «علامه سید محمدحسین طباطبایی» در شهر تبریز، مهد پرورش بزرگان علم و ادب، برگزار شد. این مراسم که با هدف تکریم مقام علمی و معرفتی این فیلسوف و مفسر بزرگ جهان اسلام ترتیب یافته بود، به بررسی ابعاد مختلف شخصیت و اندیشه‌های ژرف او پرداخت.
آغازگر این نشست علمی جناب آقای«دکتر مرتضی محمدزاده»، معاون سیاسی استاندار آذربایجان شرقی بود. وی در سخنانی با تقدیر از دست‌اندرکاران برگزاری این مراسم، به نقش بی‌بدیل علامه طباطبایی در تقویت گفتمان عقلی و دینی در جامعه معاصر ایران اشاره کرد.
دکتر محمدزاده اظهار داشت: «برگزاری چنین نشست‌هایی تنها یک مراسم رسمی نیست، بلکه ادای دین به پیشگاه کسانی است که هویت علمی و معنوی ما را شکل داده‌اند. علامه طباطبایی تنها یک فیلسوف یا مفسر نبود؛ ایشان یک مصلح اجتماعی بود که دغدغه هدایت جامعه را داشت. آثار ایشان، به ویژه المیزان، پلی است بین سنت و مدرنیته، که نشان می‌دهد چگونه می‌توان با بهره‌گیری از عقلانیت وحیانی، با چالش‌های فکری دنیای امروز روبرو شد.»
معاون استاندار با تأکید بر اینکه اندیشه‌های علامه می‌تواند راهگشای نسل جوان در مواجهه با شبهات فکری باشد، افزود: «امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازخوانی اندیشه‌های این استاد بزرگ هستیم. شخصیتی که تواضع علمی او به اندازه عظمت فکری‌اش بود و این درس بزرگی برای همه اهالی علم و سیاست است.»

پس از سخنان معاون استاندار، نوبت به سخنرانی اصلی این مراسم رسید. حجت‌الاسلام دکتر مرتضی جوادی آملی، از از اساتید مطرح فلسفه و تفسیر حوزه و دانشگاه و فرزند آیت الله جوادی آملی، برای حاضرین سخن گفت. سخنان وی که حاوی نکات بدیع و عمیقی در شناخت شخصیت علامه طباطبایی بود، در چند محور اصلی ارائه شد:
حجت‌الاسلام جوادی آملی در آغاز، به تبیین عظمت شخصیت علمی و معنوی علامه پرداخت و بیان کرد: «بی‌گمان علامه سید محمدحسین طباطبایی، یکی از بزرگ‌ترین شخصیت‌های علمی و معرفتی قرن اخیر است که با تلاش و جهد فراوان و طی مراحل سخت سیر و سلوک علمی و عملی، به مراتب عالیۀ علمی و معنوی نائل آمد. ایشان آثار ارزشمندی در فلسفه، تفسیر قرآن و علوم عقلی از خود به جای گذاشته که هر یک دریایی از معارف ناب است.»
وی افزود: «ایشان به راستی مصداق "انسان کامل" و "عبد صالحی" بود که خداوند قلبش را آزموده و آن را برای دریافت حقایق آماده ساخته بود. نقش ایشان در تحول حوزه‌های علمیه و حتی دانشگاه‌ها انکارناپذیر است. تأثیر شاگردانی مانند شهید مطهری و امام موسی صدر و ده‌ها شاگرد برجسته دیگر، که از محضر ایشان بهره بردند، نشان از عمق تأثیرگذاری این استاد بزرگ دارد.»
وی مهمترین ویژگی تفکر علامه را «عقلانیت وحیانی» دانست و توضیح داد: «تفکر علامه طباطبایی مبتنی بر "عقل وحیانی" است. عقلانی که در پرتو وحی شکوفا شده و از قید و بندهای حس و وهم رها گشته است. این عقل، همه «جنود جهل» را کنار زده و «جنود عقل» را فراهم آورده است. به بیان دیگر، ایشان با پالایش عقل از شائبه‌های مادی و نفسانی، آن را به منبع وحی متصل کرد تا به حقایق ناب دست یابد.»
حجت‌الاسلام جوادی آملی با اشاره به سعه صدر علامه در برخورد با آرای مخالف، ادامه داد: «از دیگر ویژگی‌های ایشان، "شرح صدر" و تحمل نظرات مختلف بود. علامه در عین استواری بر اصول، همواره گوش شنوایی برای شنیدن دیگر آراء داشت و اینگونه بود که توانست مسیر معرفتی جدید و جامعی در حوزه‌های فلسفه و تفسیر قرآن بگشاید؛ مسیری که هم از عقلانیت برخوردار است و هم از معنویت».
دکتر جوادی آملی در بخش دیگری از سخنان خود، به شاهکار علامه، یعنی تفسیر «المیزان» پرداخت و آن را نقطه عطفی در تاریخ تفسیر قرآن دانست: «کتاب المیزان، تنها یک تفسیر نیست؛ یک دایرةالمعارف علوم اسلامی است که با داشتن استحکام، اتقان و گستردگی بی‌نظیر، مسیر معرفتی جدیدی را در دوران معاصر باز کرده است. این تفسیر، قرآن را با قرآن تبیین می‌کند و از هرگونه پیش‌داوری و تعصب مذهبی به دور است.»
وی با بیان اینکه المیزان بر اساس «عقل وحیانی» نوشته شده، خاطرنشان کرد: «این کتاب، به‌گونه‌ای تدوین شده که هم برای عالم حوزوی قابل استفاده است و هم برای پژوهشگر دانشگاهی. شخص بنده نیز در طول چهل سال گذشته، محور اصلی تدریس و تحقیق در تفسیر، همین کتاب شریف المیزان بوده است و آن را اساسی‌ترین متن برای فهم قرآن کریم می‌دانم.»
استاد برجسته فلسفه اسلامی، با اشاره به یکی از دقایق تفسیری علامه، به تبیین نگاه او به مفهوم «کن فیکون» پرداخت: «علامه طباطبایی با عمق نگاه فلسفی و عرفانی خود، معتقد است که عبارت "کن فیکون" یک بیان تمثیلی است و نباید به ظاهر لفظی آن اکتفا کرد. خداوند متعال که خالق هستی است، نیازی به لفظ و گفتن "کُن" مانند ما انسان‌ها ندارد. این کلمه برای فهم و درک ما انسان‌ها به کار رفته است.»
ایشان در توضیح این مطلب افزود: «از منظر علامه، "کن فیکون" حقیقتی واحد و "فیض مقدس" الهی است که فراتر از زبان و لفظ است. اراده خداوند عین فعل است و هیچ فاصله‌ای بین اراده او و ایجاد موجودات نیست. این نگاه، هم از تشبیه نادرست جلوگیری می‌کند و هم بر عظمت و بی‌نیازی مطلق پروردگار تأکید می‌ورزد.»
در پایان بخش اصلی سخنان حجت‌الاسلام جوادی آملی، ایشان بار دیگر بر محوریت «عقل وحیانی» در اندیشه علامه تأکید کردند: «عقل وحیانی، عقلی است که در فضای وحی شکوفا شده و از آن تغذیه می‌کند. این عقل، همه جنود جهل مانند تعصب، ظن، وهم و هوی‌ونفس را کنار زده و جنود عقل مانند علم، یقین و حکمت را فراهم آورده است. این نوع عقل، فراتر از فهم و معرفت عادی و فلسفی صرف است و برای درک حقایق عمیق دینی و فلسفی ضروری است.»
وی در پایان این بخش نتیجه گرفت: «به جرأت می‌توان گفت که تمام آثار علامه، به ویژه المیزان، محصول همین عقلانیت وحیانی است. اگر ما بخواهیم در دنیای امروز که با شبهات مختلفی روبروست، بتوانیم از دین دفاع عقلانی کرده و نسلی معتقد و آگاه پرورش دهیم، چاره‌ای نداریم جز اینکه به سراغ این میراث گرانبها و این روش اصیل برویم.»
در خاتمه این نشست پربار، حجت‌الاسلام دکتر رحیم شاهدی، به عنوان بانی این نشست بیان داشت: «آنچه این نشست را برجسته کرد، نه فقط یادآوری نام و یاد علامه، بلکه واکاوی عمق اندیشه‌های ایشان بود. سخنان استاد جوادی آملی، پنجره‌ای به سوی دنیای فکری این نابغه بزرگ گشود و نشان داد که علامه برای حل مشکلات فکری امروز ما، راهکارهایی اساسی دارد.»
وی در ادامه از کلیه دست‌اندرکاران، میهمانان و حاضران تشکر کرد و به طور ویژه خطاب به حجت‌الاسلام دکتر جوادی آملی گفت: «سپاسگزاریم از جناب عالی که با حضور پربرکت و سخنان عمیق خود، بر غنای این مجلس افزودید. امیدواریم تداوم چنین جلساتی، باعث آشنایی هرچه بیشتر نسل جوان با گنجینه‌های فکری کشورمان شود.»
نشست تخصصی یادبود علامه طباطبایی در تبریز، تنها یک مراسم یادبود نبود، بلکه تجلی‌گاه عشق به معرفت و پاسداشت عقلانیتی بود که ریشه در وحی دارد. این مراسم نشان داد که اندیشه‌های علامه، با گذشت دهه‌ها، نه تنها کهنه نشده، بلکه به عنوان چراغی فروزان، راهنمای جویندگان حقیقت در دنیای پرآشوب امروز است. به نظر می‌رسد تحقق فرمایش معاون استاندار مبنی بر «بازخوانی اندیشه‌های علامه» و تأکید استاد جوادی آملی بر «عقل وحیانی»، می‌تواند نقشه راهی برای نهادهای علمی و فرهنگی کشور باشد تا از این میراث عظیم، برای ساختن آینده‌ای روشن‌تر بهره‌مند شوند.